Guadeloupe u Martinique għandhom uħud mill-ogħla rati ta’ kanċer tal-prostata fid-dinja, u l-klordekon ilu jintuża ħafna fil-pjantaġġuni għal aktar minn 20 sena.
Tiburts Cleon beda jaħdem bħala żagħżugħ fil-pjantaġġuni vasti tal-banana ta' Guadeloupe. Għal ħames deċennji, ħadem iebes fl-għelieqi, u qatta' sigħat twal fix-xemx tal-Karibew. Imbagħad, ftit xhur wara li rtira fl-2021, ġie djanjostikat bil-kanċer tal-prostata, marda li affettwat lil ħafna mill-kollegi tiegħu.
Il-kura u l-kirurġija ta’ Kleon kienu ta’ suċċess kbir, u hu jqis lilu nnifsu xxurtjat li fieq. Madankollu, il-konsegwenzi tul il-ħajja ta’ prostatektomija, bħall-inkontinenza tal-awrina, l-infertilità u d-disfunzjoni erettili, jistgħu jbiddlu l-ħajja. B’riżultat ta’ dan, ħafna mill-kollegi ta’ Kleon iħossuhom jistħu u joqogħdu lura milli jitkellmu pubblikament dwar id-diffikultajiet tagħhom. “Il-ħajja nbidlet meta ġejt iddijanjostikat bil-kanċer tal-prostata,” qal. “Xi nies jitilfu r-rieda li jgħixu.”
L-emozzjonijiet fost il-ħaddiema kienu għoljin. Kull meta jitqajjem is-suġġett tal-chlordecone, ikun hemm ħafna rabja diretta lejn dawk fil-poter – il-gvern, il-manifatturi tal-pestiċidi u l-industrija tal-banana.
Jean-Marie Nomertain ħadem fil-pjantaġġuni tal-banana ta’ Guadeloupe sal-2001. Illum, huwa s-segretarju ġenerali tal-Konfederazzjoni Ġenerali tax-Xogħol tal-gżira, li tirrappreżenta lill-ħaddiema tal-pjantaġġuni. Huwa jitfa’ t-tort fuq il-gvern Franċiż u l-produtturi tal-banana għall-kriżi. “Kien avvelenament intenzjonat mill-istat, u kienu konxji bis-sħiħ tal-konsegwenzi,” qal.
Ir-rekords juru li sa mill-1968, applikazzjoni għal permess biex jintuża Chlordecone ġiet miċħuda għaliex studji wrew li kien tossiku għall-annimali u riskju ta’ kontaminazzjoni ambjentali. Wara ħafna diskussjoni amministrattiva u diversi inkjesti oħra, id-dipartiment finalment irrevoka d-deċiżjoni tiegħu u approva l-użu ta’ Chlordecone fl-1972. Chlordecone mbagħad intuża għal għoxrin sena.
Fl-2021, il-gvern Franċiż żied il-kanċer tal-prostata mal-lista ta’ mard okkupazzjonali marbut mal-espożizzjoni għall-pestiċidi, rebħa żgħira għall-ħaddiema. Il-gvern waqqaf fond biex jikkumpensa lill-vittmi, u sa tmiem is-sena l-oħra, ġew approvati 168 talba.
Għal xi wħud, huwa ftit wisq, tard wisq. Yvon Serenus, president tal-Unjin tal-Ħaddiema Agrikoli ta' Martinique Avvelenati mill-Pestiċidi, jivvjaġġa minn Martinique speċifikament biex iżur ħaddiema morda tal-pjantaġġuni. Siegħa sewqan mill-kapitali Fort-de-France sa Sainte-Marie, pjantaġġuni tal-banana bla tmiem jinfirxu sal-orizzont—tfakkira qawwija li l-industrija tal-banana għadha taffettwa l-art u lin-nies tagħha.
Il-ħaddiem li Silen iltaqa’ miegħu din id-darba kien irtira dan l-aħħar. Kellu biss 65 sena u kien qed jieħu n-nifs bl-għajnuna ta’ ventilatur. Hekk kif bdew jitkellmu bil-Kreol u jimlew formoli, malajr iddeċieda li kien wisq sforz. Huwa pponta lejn nota miktuba bl-idejn fuq il-mejda. Din elenkat mill-inqas 10 mard, inkluża “problema tal-prostata” li kien ġie djanjostikat biha.
Ħafna mill-ħaddiema li ltaqa’ magħhom sofrew minn varjetà ta’ mard, mhux biss kanċer tal-prostata. Filwaqt li hemm riċerka dwar effetti oħra tal-chlordecone, bħal problemi ormonali u tal-qalb, għadha limitata wisq biex tiġġustifika kumpens estiż. Huwa punt ieħor ta’ skumdità għall-ħaddiema, speċjalment in-nisa, li jitħallew mingħajr xejn.
L-impatt tal-klordekon jmur lil hinn mill-ħaddiema tal-pjantaġġuni. Il-kimika tikkontamina wkoll lir-residenti lokali permezz tal-ikel. Fl-2014, ġie stmat li 90% tar-residenti kellhom il-klordekon fid-demm tagħhom.
Biex titnaqqas l-espożizzjoni, in-nies għandhom jevitaw li jieklu ikel ikkontaminat imkabbar jew maqbud f'żoni kkontaminati. Din il-problema se teħtieġ bidliet fl-istil ta' ħajja fit-tul, u m'hemm l-ebda tmiem fil-vista, peress li l-klordekon jista' jikkontamina l-ħamrija sa 600 sena.
F'Guadeloupe u Martinique, l-għajxien mill-art mhuwiex biss drawwa, iżda waħda b'għeruq storiċi profondi. Il-ġonna Creole għandhom storja twila fil-gżejjer, u jipprovdu ikel u pjanti mediċinali lil ħafna familji. Huma xhieda tal-awtosuffiċjenza li bdiet man-nies indiġeni tal-gżira u li ġiet iffurmata minn ġenerazzjonijiet ta' skjavi.
Ħin tal-posta: 01 ta' April 2025